اگر هیچ‌کدام از این معایب را نداشتید، دوباره روبه‌روی آینه قرار بگیرید و درحال قدم برداشتن به پاهایتان نگاه کنید. اگر ساق‌هایتان هم قوسی شکل یا به‌اصطلاح پرانتزی نباشد، می‌توانید نفس راحتی بکشید.
در این صورت شما جزو چند میلیون ایرانی‌ای نیستید که از ناهنجاری‌های قامتی رنج می‌برند. ناهنجاری‌های قامتی در میان ایرانی‌ها اختلال رایجی است. عوامل زیادی هم در به وجود آمدن بستر شکل‌گیری این اختلال دخیل هستند که بسیاری از آنها ریشه در فرهنگ و سبک زندگی مردم دارند؛عادت‌هایی مثل حمل کیف‌ها و کوله پشتی‌های سنگین و استفاده از نیمکت‌های غیراستاندارد مدارس که از مهم‌ترین عوامل ایجاد ناهنجاری‌های قامتی در دانش‌آموزان محسوب میشوند.
در آستانه فصل بازگشایی مدارس دکتر سید مسعود رایگانی، دانشیار و متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و مدیر گروه بخش طب فیزیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در رابطه با رعایت استانداردهای کیف و کفش و لوازم مدرسه در این گفت‌وگو بیشتر توضیح می‌دهد.
- استانداردهای کیف و کفش و نیمکت، 3 موضوع اصلی مورد بحث است که می‌تواند روی سلامت دانش‌آموزان تاثیر زیادی بگذارد. رعایت نکردن استانداردهای این 3 وسیله چه تاثیری روی ساختار قامتی این گروه سنی دارد؟
ناهنجاری‌های قامتی دانش‌آموزان طیف وسیعی را در بر‌می‌گیرد؛ یک سری از این ناهنجاری‌ها مربوط به مشکلات مادرزادی است و شامل گوژپشتی، انحرافات ستون فقرات و افتادگی شانه‌ها می‌شود. سری دیگر از این اختلالات اکتسابی هستند و به‌علت عدم‌استفاده مناسب از وسایل و عدم‌انجام ورزش‌لازم، نامناسب نشستن و راه رفتن ایجاد میشوند. این اختلالات هم شامل انحراف ستون فقرات عملکردی، افتادگی شانه‌ها و گرد بودن ناحیه پشت، آن هم بیشتر در خانم‌ها است.
- با این اوصاف تا چه حد می‌توان به بهبود این اختلالات امیدوار بود؟
اختلالات ناشی از مشکلات مادرزادی بیشتر با درمان‌های جراحی تا حدی بهبود می‌یابند ولی اختلالات اکتسابی با رعایت وضعیت مناسب نشستن و کار کردن و انجام ورزش‌های کششی و تقویتی، همچنین درمان‌های فیزیوتراپی و استفاده از وسایل کمکی طبی برطرف میشوند. اما فراموش نکنیم که اختلالات ساختار قامتی در دختران حداکثر تا 16 سالگی و در پسران تا 18 سالگی قابل درمان هستند.
- حالا برویم سراغ رعایت استانداردها.
مهم‌ترین بحث در این رابطه کیف یا کوله مدرسه است. اولین مسئله‌ای هم که در این مورد باید رعایت شود این است که اصلا سعی کنیم دانش‌آموز کیف همراه خودش نداشته باشد. یعنی شرایط مدرسه از نظر رفاهی طوری باشد که کودک نیاز به حمل این همه لوازم را نداشته باشد یا حداقل امکانات را با خودش ببرد.
- در غیراین صورت چه‌طور؟
در حال حاضر که این شرایط وجود ندارد، باید به استاندارد‌سازی کیف پرداخت آن‌هم از نظر حجم و وزن کیف.
- آقای دکتر در مورد حجم و وزن کیف می‌توان به یک استاندارد کلی استناد کرد؟
نه، تا الان یک اتفاق نظر صد‌در‌صد وجود ندارد که وزن کیف چقدر باشد، ولی آمارها می‌گویند بین 8 تا 15درصد وزن کودک بسته به سنی که دارد، برای وزن کیف مناسب است.
- در مورد طریقه حمل کیف هم توضیح می‌دهید.
روالی که الان در جامعه می‌بینیم، استفاده از کوله پشتی است؛ یعنی استفاده از بندهای شانه و انتقال فشار به دو طرف بدن. این روش مناسبی است، چون تا چند سال پیش کیف با یک دست حمل می‌شد و یا کوله پشتی فقط در یک طرف بدن قرار می‌گرفت و خوشبختانه این روش الان دیگر منسوخ شده است.
- در دو طرف بدن قرار گرفتن کوله برای حمل آن کافی است؟
نه این کافی نیست، چون کوله‌پشتی به هیچ وجه نباید آویزان باشد. باید تعادل بدن را کاملا حفظ کند و ثابت باشد یعنی هنگام حرکت تکان نخورد. علاوه بر این برش تسمه‌های کوله باید به اندازه کافی پهن باشند که نقطه فشاری موضعی ایجاد نکنند؛ یعنی باید فاصله بین 10 تا 15 سانت برای پهنای باند تسمه‌ها تعبیه شود. همچنین کوله باید پد هم داشته باشد، قابل شست‌وشو و نرم باشد، جنس آن هم ترجیحا بافتنی یا نایلون باشد. رنگ کوله هم باید کاملا از دور دیده شده و امنیت کودک را حفظ کند.
- فضای کوله چطور؟ چون بعضی از خانواده‌ها فکر می‌کنند هر چه کوله کوچکتر باشد، کودک وسایل کمتری را با خود حمل می‌کند.
کوله‌پشتی باید به اندازه کافی جا داشته باشد و فضای آن به هیچ وجه متمرکز نباشد چون در غیراین صورت همه لوازم یک جا جمع میشوند. علاوه بر این پهنای کیف باید بتواند پشت کودک را از زیر کتف و اطراف ستون فقرات کاملا پوشش دهد.
- و اگر این موارد رعایت نشوند؟
در این صورت به‌خصوص کودکانی که مستعد ابتلا به انحرافات ستون فقرات هستند، به این اختلالات مبتلا میشوند. همچنین در کودکان در مرحله رشد که لایه غضروفی ساختار‌دهنده استخوان شکل نگرفته، به‌علت فشار نامتقارن، ناهنجاری‌های ستون فقرات کم‌کم خود را نشان می‌دهند. همچنین این فشارها در کودکان دردهای موضعی هم ایجاد می‌کنند به‌خصوص در عضلات به‌طوری که عضلات بدن بعد از مدتی دچار اسپاسم و گرفتگی میشوند.
- از استانداردهای کفش هم می‌گویید؟
کفش و پوشش یکی از جنبه‌های مهمی است که عدم‌رعایت آن و اختلالات ناشی از آن محدود به پایین‌تنه نخواهد شد. بلکه عدم‌پوشش مناسب منجر به اختلالات ستون فقرات، کمر، گردن و حتی سیستم داخلی بدن و عضلات ران می‌شود. پس به کفش به‌عنوان یک وسیله خیلی عادی نباید نگاه کرد.
- در بعضی از موارد خود پا دچار اختلالاتی است که فرد را مجبور به استفاده از کفش‌های خاص می‌کند. این اختلالات باید در چه مرحله‌ای شناسایی شوند؟
همین‌طور است. به خاطر شناسایی این اختلالات است که توصیه می‌کنیم کودکانی که در سنین مدرسه هستند، حتما از نظر اختلالات پا باید غربالگری شوند. پس بررسی اولیه اختلالاتی که ممکن است وجود داشته باشند، باید انجام شود و در صورت وجود اختلال، کفش‌های طبی خاص باید تجویز شود.
- و اگر اختلالی وجود نداشت؟
اگر موردی از این نظر وجود نداشت، کفش باید یک سری از استانداردها را داشته باشد تا فرد بتواند راحت راه برود و یا اینکه اگر استعداد ابتلا به اختلالات مربوط به ناحیه پا را داشت، بتوان از این اختلالات جلوگیری کرد. کفش باید جنس طبیعی داشته باشد یعنی یا از کتان و یا چرم باشد. در غیراین صورت کفش‌های صنعتی که از مواد صنعتی پلی‌استر تهیه میشوند، مناسب‌اند.
- درون و بیرون کفش و به‌طور کلی ظاهر آن باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟
پاشنه کفش باید حداقل 3سانتی‌متر باشد. مورد دیگر این است که برای حفظ قوس داخلی کف پا، باید ناحیه پاشنه در قسمت داخل رو به جلو باشد. جنس پاشنه هم باید کاملا منعطف و فشرده باشد. همچنین توصیه می‌کنیم کفی پا باید تا ناحیه قوزک پا بوده و تا بالای قوزک ادامه یابد. این توصیه به خاطر جلوگیری از انحرافات هنگام حرکت است. چون کودکان تحرک زیادی دارند.
- آقای دکتر لایه درونی کفش چطور؟ نرم باشد یا سفت؟
این لایه باید حتما نرم باشد به‌طوری که نیروی جاذبه زمین را به راحتی جذب کند. چون سفت بودن این لایه منجر به انتقال نیرو از زمین به پا می‌شود و دردهای ستون فقرات و دردهای موضعی را ایجاد می‌کند. ولی لایه بیرونی کفش یعنی کف آن باید سفت باشد.
- با این حال لوازم مدرسه و تهیه آنها هم از قانون خاصی تبعیت نمی‌کند.
همین‌طور است، ببینید، در مورد ایده‌آل‌های لوازم مدرسه در دنیا تحقیقات زیادی شده است. حتی در این مورد علمی وجود دارد به نام ارگونومی یعنی سازگار کردن بشر با لوازم کار و تطبیق دادن وسایل کار برای راحت استفاده کردن توسط بشر. بنابراین طراحی و ساخت اصولی همه وسایل در مدارس باید براساس این علم باشد.
- به این موارد هم اشاره می‌کنید؟
مثلا در مورد نیمکت تعداد بیش از 2 کودک در یک نیمکت توصیه نمی‌شود. البته بهتر است که کودک از میز و صندلی شخصی استفاده کند که براساس وضعیت بدن او طراحی شده است. در غیراین صورت بیش از دو کودک نباید روی یک نیمکت بنشینند چون به هر حال کودکان قد و وزن متفاوت دارند. علاوه بر این پوشش صندلی باید نرم باشد نه خشک چون توان کودک در طول درس گرفته می‌شود. فاصله‌‌ای که محل نشستن و نیمکت با میز دارد هم باید در حدی باشد که کودک بدون نیاز به خم شدن یا کشیده شدن به بالا با زاویه 90 درجه بازو روی میز بتواند به راحتی کارش را انجام دهد.
- توصیه آخر؟
فقط توصیه می‌کنم آموزش و پرورش با سازمان‌های ارگونومی که در کشور هستند، در مورد تهیه لوزام استاندارد مشاوره داشته باشد و بر حس میزان و مشخصات دانش‌آموزان ایده‌آل‌ها را رعایت کنند. چون ما با استانداردها هنوز فاصله زیادی داریم.
